Προοπτική στην Φωτογραφία

Εισαγωγή

Η προοπτική είναι η ψευδαίσθηση του βάθους σε μια επίπεδη επιφάνεια δύο διαστάσεων, ώστε η εικόνα να φαίνεται περισσότερο φυσική και ρεαλιστική. Αποτελεί αναπόσπαστο συστατικό της Αρχιτεκτονικής, της Ζωγραφικής και της Φωτογραφίας.

Κατά το παρελθόν, και σε διάφορους πολιτισμούς, είχαν εφαρμοσθεί διάφορες προσεγγίσεις τις προοπτικής. Η θεμελίωση της όμως, όπως την αντιλαμβανόμαστε σήμερα, έγινε στην Αναγεννησιακή Ιταλία. Αυτό δεν είναι τυχαίο. Η έννοια της προοπτικής εκφράζει τον ουμανιστικό χαρακτήρα της Αναγέννησης. Πλέων η νέα οπτική γωνία και το νέο κέντρο είναι τα μάτια του ανθρώπου – παρατηρητή.

Αυτό το ιστολόγιο φιλοδοξεί να παρουσιάσει τα παρακάτω θέματα:

• Τι είναι η προοπτική.

• Ποια τα είδη της προοπτικής.

• Πως επιτυγχάνουμε φωτογραφικά το κάθε είδος προοπτικής.

• Προοπτική και σύνθεση κάδρου.

• Πως κάνουμε διόρθωση προοπτικής:

  • Ψηφιακά

  • Με φακούς Tilt - Shift

Γενικά για την προοπτική

Η προοπτική είναι μια έννοια η οποία χρησιμοποιείται, πολλές φορές, λανθασμένα γι’ αυτό είναι καλό να δοθεί ο σωστός ορισμός της:

Προοπτική είναι η τεχνική της προβολής μιας τρισδιάστατης εικόνας σε μια δισδιάστατη επιφάνεια (χαρτί ή οθόνη) και της δημιουργίας αίσθησης βάθους σε αυτή. Αυτή η αίσθηση βάθους δημιουργείται από γραμμές που συγκλίνουν σε σημεία τομής που ονομάζονται Σημεία Φυγής. Έτσι τα κοντινότερα, προς τον θεατή, αντικείμενα παρουσιάζονται μεγαλύτερα από τα πιο απομακρυσμένα.

Προοπτική και αίσθηση βάθους σε μια επίπεδη επιφάνεια

Η ανθρώπινη όραση βασίζεται στην προβολή, επάνω στον αμφιβληστροειδή, της εικόνας του περιβάλλοντος, συνεπώς η μέθοδος αυτή απεικόνισης έχει πολλά κοινά με την εμπειρική προοπτική, δηλαδή τον τρόπο που οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται το χώρο και τα αντικείμενα μέσα σ’ αυτόν. Στην πραγματικότητα η ανθρώπινη όραση είναι περισσότερο σύνθετη από το προοπτικό σχέδιο και την φωτογραφία, με αποτέλεσμα αυτά να αποτελούν μια προσέγγιση του σύνθετου τρόπου λειτουργίας της.

Οι φωτογραφικοί φακοί διακρίνονται σε διάφορες κατηγορίες. Μια τέτοια διάκριση είναι μεταξύ φακών διορθωμένων για την καθετότητα των γραμμών (Rectilinear), όπου οι ευθείες γραμμές του φωτογραφικού αντικειμένου προβάλλονται ως ευθείες επάνω στον αισθητήρα της μηχανής και φακών fisheye (Curvilinear) όπου οι ευθείες γραμμές του φωτογραφικού αντικειμένου προβάλλονται ως καμπύλες. Η συντριπτική πλειοψηφία των φωτογραφικών φακών είναι Rectilinear.

Οι Rectilinear φακοί, ανάλογα με τον τρόπο χρήσης τους, μπορούν να απεικονίσουν προοπτική με:

• Ένα σημεία φυγής

• Δυο σημεία φυγής

• Τρία σημεία φυγής

Προοπτική με 1 Σημείο Φυγής

Στον τρισδιάστατο κόσμο υπάρχουν οι διαστάσεις του πλάτους, του ύψους και του βάθους.

Στην προοπτική με 1 Σημείο Φυγής οι γραμμές του ύψους παραμένουν κατακόρυφες, οι γραμμές του πλάτους κάθετες στις γραμμές του ύψους και οι γραμμές του βάθους συγκλίνουν στο 1 Σημείο Φυγής:

Προοπτική με 1 σημείο φυγής

Φωτογραφικά, προοπτική με 1 σημείο φυγής, επιτυγχάνεται στα κτίρια κρατώντας τον αισθητήρα απολύτως παράλληλα προς τον τοίχο της πρόσοψης:

Φωτογραφική μηχανή και προοπτική με 1 σημείο φυγής

Παραδείγματα:

Προοπτική με 2 Σημεία Φυγής

Στην Προοπτική με 2 Σημεία Φυγής οι γραμμές ύψους παραμένουν κατακόρυφες, οι γραμμές πλάτους πλέον δεν είναι κάθετες στις γραμμές ύψους και συγκλίνουν στο Σημείο Φυγής 2 και οι γραμμές βάθους συγκλίνουν στο Σημείο Φυγής 1.

Προοπτική με 2 σημεία φυγής

Φωτογραφικά, προοπτική με 2 σημεία φυγής, επιτυγχάνεται στα κτίρια κρατώντας τον αισθητήρα απολύτως παράλληλα προς την κατακόρυφη ακμή που σχηματίζουν δυο τοίχοι:

Φωτογραφική μηχανή και προοπτική με δυο σημεία φυγής

Παραδείγματα:

Προοπτική με 3 Σημεία Φυγής

Στην Προοπτική με 3 Σημεία Φυγής οι γραμμές ύψους παύουν να είναι κατακόρυφες, συγκλίνοντας στο Σημείο Φυγής 3, οι γραμμές πλάτους πλέον δεν είναι κάθετες στις γραμμές ύψους και συγκλίνουν στο Σημείο Φυγής 2 και οι γραμμές βάθους συγκλίνουν στο Σημείο Φυγής 1.

Προοπτική με τρία σημεία φυγής

Φωτογραφικά προοπτική με 3 σημεία φυγής, επιτυγχάνεται στα κτίρια περιστρέφοντας την μηχανή επάνω (συνήθως) ή κάτω περί τον άξονα του ορίζοντα:

Φωτογραφική μηχανή και προοπτική με τρία σημεία φυγής

Και η παρακάτω προοπτική θεωρείται 3 σημείων:

Προοπτική με τρία σημεία φυγής

Επιτυγχάνεται ως εξής:

Φωτογραφική μηχανή και προοπτική με τρία σημεία φυγής

Παραδείγματα:

Προοπτική και Σύνθεση Κάδρου

Η προοπτική στη φωτογραφία μπορεί να συνδυασθεί άριστα με κανόνες σύνθεση κάδρου.

Σύνθεση κάδρου είναι η συνειδητή διαδικασία να αποφασίσουμε ποια οπτικά στοιχεία θα συμπεριλάβουμε και πως θα τα τοποθετήσουμε σε μια φωτογραφία, ώστε να δημιουργείται ένα αρμονικό σύνολο και μια ευχάριστη εικόνα.

Έχουν αναπτυχθεί διάφοροι κανόνες, που η εφαρμογή τους, μπορεί να κάνει τις φωτογραφίες μας πιο ενδιαφέρουσες.

Προοπτική και Leading Lines

Ένας πολύ χρήσιμος κανόνας είναι οι γραμμές κατεύθυνσης (leading lines), οι οποίες οδηγούν το βλέμμα του θεατή από ένα κομμάτι της σύνθεσης σε ένα άλλο. Συνήθως, ξεκινούν από το κάτω μέρος της φωτογραφίας προς το επάνω, από το προσκήνιο προς το παρασκήνιο. Οι γραμμές κατεύθυνσης μπορεί να είναι οτιδήποτε: ποταμοί, κορμοί δέντρων, γραμμές στην άμμο, φράκτες κτλ. Μπορούν να συνδυαστούν αρμονικά με την κατάλληλη επιλογή προοπτικής.

Στην παραπάνω φωτογραφία έγινε επιλογή Προοπτικής με 1 Σημείο Φυγής. Οι γραμμές της οδοσήμανσης κατευθύνουν το βλέμμα προς τον Όλυμπο (κυρίως θέμα).

Προοπτική και leading lines

Στην παραπάνω φωτογραφία έγινε επιλογή Προοπτικής με 1 Σημείο Φυγής. Τα πλακάκια λειτουργούν ως γραμμές κατεύθυνσης προς το άγαλμα (κυρίως θέμα).

Προοπτική και Κανόνας των Τρίτων

Ένας πολύ διαδεδομένος κανόνας, είναι ο κανόνας των τρίτων. Σε αυτόν στο κάδρο εφαρμόζεται ένα νοητό πλέγμα δυο κατακόρυφων και δυο οριζόντιων γραμμών.

Πλέγμα Κανόνα των Τρίτων

Συστήνεται τα αντικείμενα ενδιαφέροντος να τοποθετούνται επάνω σε κάποιες από αυτές τις γραμμές ή στα σημεία τομής τους. Είναι ένας οδηγός για τοποθετούμε το θέμα εκτός του κέντρου του κάδρου. Η έκκεντρη τοποθέτηση του θέματος δημιουργεί μια πιο δυναμική και ενδιαφέρουσα εικόνα.

Προοπτική με 1 σημείο φυγής και κανόνας των τρίτων

Στην παραπάνω φωτογραφία επιλέχθηκε Προοπτική με 1 Σημείο Φυγής. Δρόμος και πεζόδρομος λειτουργούν ως γραμμή κατεύθυνσης. Ο ορίζοντας τοποθετήθηκε κοντά στην κάτω οριζόντια γραμμή του πλέγματος του κανόνα των τρίτων. Ο στύλος φωτισμού τοποθετήθηκε στην δεξιά κατακόρυφη γραμμή, ενώ οι κοπέλες στην αριστερή. Το Σημείο Φυγής τοποθετήθηκε στο Σημείο 2 του πλέγματος.

Προοπτική και Κάδρο μέσα στο Κάδρο

Ένας άλλος κανόνας είναι το κάδρο μέσα στο κάδρο. Το πρώτο κάδρο είναι τα πραγματικά όρια της φωτογραφίας. Το δεύτερο είναι οποιαδήποτε στοιχεία μέσα στην φωτογραφία που μπορεί να περιβάλλουν το κυρίως θέμα. Είναι ένας τρόπος για να προσδώσουμε βάθος στην φωτογραφία και να κατευθύνουμε το βλέμμα του θεατή στο θέμα.

Στην πρώτη φωτογραφία επιλέχθηκε Προοπτική με 1 Σημείο Φυγής και στην δεύτερη Προοπτική με 2 Σημεία Φυγής.

Προοπτική & εστιακή απόσταση φακού

Η σύγκλιση των γραμμών στα Σημεία Φυγής γίνεται εντονότερη όσο μειώνεται η εστιακή απόσταση του φακού, δηλ όσο ο φακός γίνεται πιο ευρυγώνιος.

Η παρακάτω, αριστερή, φωτογραφία τραβήχτηκε με τηλεφακό, ενώ η δεξιά με ευρυγώνιο.

Διόρθωση Προοπτικής

Πολλές φορές για να χωρέσουμε ένα θέμα (συνήθως ψηλό κτίριο) στο κάδρο περιστρέφουμε την φωτογραφική μηχανή προς τα επάνω, με αποτέλεσμα να παράγεται προοπτική τριών Σημείων Φυγής. Έτσι οι κατακόρυφες γραμμές παύουν να είναι παράλληλες μεταξύ τους και συγκλείνουν στο 3ο Σημείο Φυγής. Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε ότι η προοπτική 3ων σημείων δεν είναι κάτι αρνητικό. Είναι ζήτημα προσωπικής προτίμησης.

Στην περίπτωση που, για αισθητικούς λόγους, αποφασίσουμε ότι δεν επιθυμούμε Προοπτική 3 Σημείων Φυγής, μπορούμε να επανέλθουμε σε Προοπτική 1 ή 2 Σημείων Φυγής με τους εξής τρόπους:

• Ψηφιακή επεξεργασία με την διόρθωση keystoning στο CaptureOne, Lightroom κτλ.

• Χρήση φακού tilt-shift

Διόρθωση Προοπτικής Ψηφιακά

Η λειτουργία keystoning είναι παρούσα και λειτουργεί παρόμοια σε πολλά προγράμματα ψηφιακής επεξεργασίας εικόνας. Δίνει την δυνατότητα κατακόρυφης, οριζόντιας ή συνολικής διόρθωσης.

Από τις παραπάνω φωτογραφίες συμπεραίνεται ότι η ψηφιακή διόρθωση κροπάρει μεγάλο κομμάτι της φωτογραφίας. Όσο πιο μεγάλη η διόρθωση τόσο πιο μεγάλο το κροπάρισμα. Ο μόνος τρόπος για να το αποφύγουμε είναι να στρέφουμε την κάμερα προς τα πάνω όσο λιγότερο γίνεται και να αφήνουμε αρκετό “αέρα” γύρω από θέμα την ώρα που φωτογραφίζουμε, κάνοντας πολλά βήματα πίσω.

Αυτή η τεχνική δεν εξασφαλίζει επί τόπου το τελικό αποτέλεσμα, το οποίο γίνεται ορατό μόνο μετά από ψηφιακή επεξεργασία και πολλές φορές μπορεί να καταλήξει σε αποτυχία. Για μια επιτυχημένη έκβαση, απαιτείται άριστη γνώση του οπτικού πεδίου των φακών που χρησιμοποιούνται και, φυσικά, πολύ εξάσκηση.

Διόρθωση Προοπτικής Ψηφιακά με φακό Tilt - Shift

Η χρήση φακού tilt-shift επιτρέπει τον χειρισμό της προοπτικής,μέσω της λειτουργίας shift, σε πραγματικό χρόνο. Η λειτουργία μπορεί να γίνει κατανοητή με τις παρακάτω φωτογραφίες:

Λειτουργία shift, φακού Tilt - Shift

Mε το κατάλληλο shift, λαμβάνουμε την παρακάτω φωτογραφία:

Η λειτουργία shift είναι η μόνη μέθοδος που μπορεί να συνθέσει πανόραμα χωρίς καμία παραμόρφωση:

Πανόραμα, χωρίς παραμόρφωση, με φακό Tilt - Shift

Οι φακοί Tilt - Shift μπορούν να χρησιμοποιηθούν, με μεγάλη επιτυχία και στην αστροφωτογράφιση για δημιουργία Star Trails.