Πότε λειτουργεί η ασπρόμαυρη προσέγγιση στην φωτογραφία
Εισαγωγή
Το έγχρωμο φιλμ (αρνητικό ή slide) για δεκαετίες προσφερόταν παράλληλα με το ασπρόμαυρο. Πολλοί φωτογράφοι της αναλογικής εποχής, άνθρωποι που χρησιμοποιούσαν την φωτογραφική μηχανή πέρα από την καταγραφή αναμνήσεων, έδειχναν μια σαφή προτίμηση στο δεύτερο. Ήταν ολοκληρωμένοι φωτογράφοι, με την έννοια ότι εκτελούσαν οι ίδιοι και τα τρία στάδια της δημιουργίας μιας φωτογραφίας:
Λήψη: Καδράριζαν το θέμα, ρύθμιζαν την μηχανή και πατούσαν το κουμπί του φωτοφράκτη. Το φως που αντανακλώνταν από το θέμα, μέσω του φακού, έπεφτε επάνω στο φιλμ και σχημάτιζε το λανθάνον είδωλο, μια εικόνα αρχικά αόρατη στο ανθρώπινο μάτι.
Εμφάνιση του φιλμ: Μέσω αυτής της διαδικασίας το λανθάνον είδωλο επάνω στο φιλμ γινόταν ορατό.
Εκτύπωση του φιλμ: Μέσω αυτής της διαδικασίας μεταφερόταν η εικόνα του φιλμ επάνω στο φωτογραφικό χαρτί.
Η εμφάνιση του ασπρόμαυρου φιλμ ήταν και είναι ευκολότερη και οικονομικότερη αυτής του έγχρωμου. Αυτός ήταν ένας λόγος για την προτίμηση στο ασπρόμαυρο. Δεν ήταν όμως ο κύριος. Θέματα που “γράφουν” υπέροχα σε ασπρόμαυρο συχνά δεν δείχνουν ωραία σε έγχρωμο. Από την άλλη, “ζωντανές” έγχρωμες φωτογραφίες δείχνουν βαρετές σε ασπρόμαυρο.
Για πολλούς φωτογράφους του παρελθόντος αυτό σήμαινε πως έπρεπε, συνειδητά, να επιλέγουν θέματα που φαίνονταν ωραία σε ασπρόμαυρο. Δεν επέλεγαν το ασπρόμαυρο φιλμ ως βολικό μέσο, αλλά κυρίως ως δημιουργική έκφραση, δίνοντας έμφαση στην φόρμα, στις υφές, την τονική αντίθεση και το συναίσθημα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα ο Ansel Adams, ο Henri Cartier Bresson, ο Man Ray, οι οποίοι ενώ πειραματίστηκαν και με το έγχρωμο, έμειναν γνωστοί για τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες τους.
Tetons and the Snake River, Original Photograph by Ansel Adams
Behind the Gare Saint-Lazare, Pont de l'Europe, Paris, 1932, Original Photograph by Henri Cartier Bresson
Tears, 1932, Original Photograph by Man Ray
Όλα αυτά ανατράπηκαν στην μοντέρνα εποχή. Ενώ στην αναλογική φωτογραφία ο φωτογράφος έπρεπε να αποφασίσει συνειδητά τι είδους φιλμ θα φορτώσει στην μηχανή, ανάλογος με του θέματος, στην ψηφιακή εποχή αυτή η επιλογή αφαιρέθηκε. Πλέων οι αισθητήρες αποτυπώνουν αποκλειστικά σε έγχρωμο. Η όποια μετατροπή γίνεται εκ των υστέρων με χρήση λογισμικού ψηφιακής επεξεργασίας, σε Η/Υ.
Μια τέτοια μετατροπή δεν προσδίδει αυτόματα καλλιτεχνική ποιότητα σε μια φωτογραφία. Πρέπει να έχουμε, εκ των προτέρων, αναπτύξει μια αντίληψη για τα θέματα που μπορούν να αποδώσουν καλύτερα σε ασπρόμαυρο, παρόμοια με τους φωτογράφους του παρελθόντος. Ως μια πρώτη κατεύθυνση, περιπτώσεις που αυτό μπορεί να λειτουργήσει καλά είναι οι παρακάτω:
Σκιές
Όταν φωτογραφίζουμε σε ασπρόμαυρο οι σκιές έχουν ισχυρή επιρροή. Παύουν να είναι απλώς σκοτεινότερες περιοχές του καρέ και γίνονται σημαντικό στοιχείο του κάδρου.
Ειδικά όταν ο ήλιος βρίσκεται χαμηλά στον ορίζοντα δημιουργεί μεγάλες σκιές, οι οποίες μπορεί τονισθούν μέσω της Α/Μ φωτογραφίας. Αυτές μπορεί να λειτουργούν θαυμάσια ως γραμμές κατεύθυνσης – leading lines στην σύνθεση του κάδρου, όπως στην παρακάτω εικόνα όπου λειτουργούν ως leading line, οδηγώντας το μάτι στον ήλιο.
Υψηλή Τονική Αντίθεση
Σε σκηνές με υψηλή τονική αντίθεση, δηλ εκεί όπου κυριαρχούν οι σκιές (shadows) και οι φωτεινοί τόνοι (highlights) τα χρώματα αποσπούν την προσοχή. Αντίθετα το ασπρόμαυρο τονίζει αυτή την αντίθεση και αναδύει μια αίσθηση δυναμικής έντασης.
Γεωμετρικά Σχήματα και Γραμμές
Το ανθρώπινο μάτι έλκεται αυτόματα στα σχήματα. Με την απουσία χρώματος ο μόνος τρόπος αναγνώρισης ενός θέματος είναι το σχήμα του. Τα σχήματα προσφέροντας σημεία εστίασης σε ένα κάδρο, κατευθύνουν το βλέμμα του θεατή και απλοποιούν την φωτογραφία.
Υφές
Ενώ τα σχήματα είναι οι θεμέλιοι λίθοι του κάδρου, οι υφές μπορούν να επηρεάσουν τον χαρακτήρα του. Σκληρές υφές προσδίδουν ένα πιο ανήσυχο και δυναμικό ύφος, ενώ το αντίστροφο συμβαίνει με τις λείες. Η ταυτόχρονη παρουσία και των δυο στο κάδρο μπορεί να προσδώσει ένα επιπλέων επίπεδο αντίθεσης. Στην παρακάτω, πρώτη, φωτογραφία παρατηρούμε την αντίθεση ανάμεσα στην λεία ροή του νερού και την άγρια υφή του σκυροδέματος, ενώ στην δεύτερη την αντίθεση ανάμεσα στην άγρια υφή της πέτρας και την λεία υφή του δαπέδου.
Αρνητικός Χώρος (Negative Space)
Είναι ο κενός χώρος γύρω από το θέμα. Όταν αυτός δεν συνεισφέρει στην χρωματική αρμονία της φωτογραφίας μπορούμε να δοκιμάσουμε την ασπρόμαυρη εκδοχή.
Συναίσθημα
Κάθε επιτυχημένη φωτογραφία πρέπει να βγάζει συναίσθημα. Η ασπρόμαυρη προσέγγιση μπορεί να επηρεάσει αποφασιστικά το ύφος και την ατμόσφαιρά του κάδρου, βοηθώντας τον φωτογράφο να ενισχύσει το συναίσθημα που αποπνέει η φωτογραφία.
Οι παραπάνω περιπτώσεις μεμονωμένα ή συνδυαστικά
Οι παραπάνω περιπτώσεις, όπου η ασπρόμαυρη προσέγγιση μπορεί να λειτουργήσει καλύτερα, μπορούν να λειτουργήσουν μεμονωμένα ή συνδυαστικά. Να σημειωθεί πως είναι ενδεικτικές και επαφίεται στην εμπειρία και το ένστικτο του φωτογράφου η τελική απόφαση.
Επίλογος
Η ασπρόμαυρη προσέγγιση είναι μια δύσκολη διαδικασία. Αφαιρώντας τα χρώματα, ο φωτογράφος πρέπει να δουλέψει με το φως, τις σκιές και στοιχεία της σύνθεσης για να να μεταδώσει συναισθήματα. Αυτό απαιτεί εξάσκηση, αλλά αξίζει τον κόπο. Ορισμένες ιστορίες πρέπει απλά να εξιστορούνται σε άσπρο και μαύρο.
